ELAVI ISUS, ILI ĆELAVI SVETI PAVLE ?!

Da li zaista postoji misterija freske „ćelavog Isusa“, ili „Isusa mladenca“? Šta dokazuje uporedna „forenzička fotografska analiza“, likova Isusa Hrista i svetog Pavla: oblik njihovih glava, kose, i njenog rasporeda, izgled noseva, ušnih školjki, brada its? Da li je osnovana tvrdnja našeg sagovornika, da na fresci nije lik „ćelavog Isusa“, već lik ćelavog i mladog svetog Pavla? Da li ljudi više veruju onome što sami vide, ili što im je rečeno da treba da vide? Odgovara u ovom razgovoru, u formi ličnog stava, naš sugradjanin Igić K. Jovan – Jimmyjanus, politikolog, koji se više godina bavi istraživanjem ovakvih i sličnih graničnih pojava:

Prvi deo intervjua

P.V: Predlažem da krenemo sa pitanjem, gde se nalazi isposnica posvećena svetim Apostoloma Pavlu i Petru, u kojoj se nalazi poznata freska sa likom “ćelavog Isusa”, i iz kog je perioda?

Potrudiću se da u razgovoru sa vama predstavim ozbiljne dokaze, da se ne radi o čudu, a još manje o misteriji, jer zapravo za dobre poznavaoce ovog kraja, koje nažalost nikada niko, i ništa nije pitao, nema ni čuda, a ni misterije! Naime, na dvadeset i drugom kilometru severo – istočno od Pirota, u predelu Srednjeg Visoka, na padinama planine Vidlič, smešteno je svojevremeno jedno od najgušće naseljenih staroplaninskih sela, selo Rsovci. U pomenutom selu na desnoj obali reke Visočice, na oko kilometar ipo od lokalnog mosta, a u pravcu sela Pakleštica, nalazi se mala crkva – isposnica, iz dvanaestog , ili  trinaestog veka, posvećena hrišćanskim Apostolima, svetom Petru i Pavlu. Crkvica bi sama po sebi, iako smeštena u pitoresknoj prirodnoj krečnjačkoj pećini brda Kamik, odnosno na književnom srpskom Kamen, a ne Kalik, kako su ga mnogi novinari, medju njima i Marko Lopušina, do sada pogrešno nazivali, bila jedna od mnogih na teritoriji Srbije i Evrope, da početkom sedamdesetih godina prošlog veka nije odjeknula neočekivana „senzacionalna” novinarska vest.

P.V: Kakva je dakle, bila uloga arheloga Radivoja Ljubinkovića, kao predstavnika tadašnjeg Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša, u stvaranju  misterije „ćelavog Isusa”?

 Profesor arheolog Radivoje Ljubinković 1972. godine, bio je, kao što ste rekli, u sastavu tadašnje komisije Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša, i na severnoj strani zida pećine, na visini od oko tri metra od poda, “otkrio” je posle toliko vekova, gornji deo freske, jer je donji u medjuvremenu bio oskrnavljen, sa likom mladjeg proćelavog čoveka. Elem, taj lik kome je teško definisati starosno doba, ali se svakako radi o mladjoj proćelavoj osobi, nalikovao mu je navodno na “Isusa mladenca”, ili „ćelavog Isusa”, iako je do tada, dakle vekovima unazad, bilo opšteprihvaćeno u narodu, i stručnoj javnosti, da se radi o liku svetog Pavla. Profesor Ljubinković se, u konkretnom slučaju, za svoju tvrdnju, verovatno jednostrano rukovodio „likovnim aksiomom”, da kada se iza lika nalazi zvezdasti oktogon-osmougaonik, ili „svetlosna mandorla”, onda je „a priori”, reč o liku Isusa Hhrista. Medjutim, u literaturi o fresko slikarstvu nedvosmisleno je navedeno da se oktogon, koji nije karakterističan samo za hrišćanstvo, slika, i iza likova visokih crkvenih velikodostojnika, kakav je u kontestu ovog našeg razgovora, bio i sveti Pavle. Profesor Ljubinković je, u vezi sa navedenim, takodje „zaboravio” respektivnu činjenicu, da u vreme slikanja ove freske, isposnice poput ove naše, nisu bile pod jurisdikcijom episkopskih slikarskih kanona. Neosporno je medjutim, da se u spisima profesora Ljubinkovića, ne mogu decidno naći, neki drugi dokazi na osnovu kojih je on zaključio da se baš radi o “Isusu mladencu”, jer je do tada ponoviću, punih sedam vekova unazad, freska bila tretirana, jedino kao prirodno ćelavi sveti Pavle?! U svakom slučaju u izveštaju komisije Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša, govori se zaista o “Isusu mladencu”. Ali nema bukvalno ni reči, o Isusu kao potencijalnom budističkom misionaru, imajući pritom u vidu način na koji je oblikovana njegova kosa na čelu, i temenu glave. A ne navodna „budistička odežda”, kako pogrešno smatra novinar Marko Lopušina, u svom članku „Čudesni ćelavi Isus iz Rsovaca”.Takodje, nije potpuno jasno, i kojom se to naučnom metodom služio profesor dokazujući svoju tvrdnju? Verovatno se u ovom konkretnom slučaju u dešifrovanju lika sa freske radilo o primeni tzv. vizualne metode, koja u naučnom smislu, nije sto posto pouzdana. Tako se potvrdilo u praksi, da oči ponekad itekako varaju i profesionalce, te da profesor Ljubinković – nije bio u pravu! Naime, čak i površnom posmatraču, koji ne mora da bude ni veliki vernik, ni veliki poznavalac umetnosti, a ni profesionalni forenzičar, prema tome, prostim uporedjivanjem fotografija fresaka, tačnije lika “Isusa mladenca”, i poznatog i opšteprihvaćenog lika Isusa Hrista, sa kanonskim likom sv. Pavla, jasno je da tu nešto ne štima. Nešto se ne podudara! “Ćelavi Isus”, ili ćelavi sveti Pavle pitanje je sad?! Neosporno je svakako da fizionomija, odnosno oblik glave navodnog “Isusa mladenca”, videti pritom priložene fotografije, kao jaje jajetu nalikuje anatomiji glave sv. Pavla, a ne Isusa Hrista. Raspored kose, konkretno “budistička ćuba” na prednjem čeonom delu, i preostali deo kose na potiljku, “Isusa mladenca”, savršeno se uklapaju sa proćelavom kosom sv. Pavla, a vidi se na prvi pogled, da nije u korelaciji sa gustom crnom kosom Isusa Hrista. Zatim oblik, veličina i položaj nosa, koji je blago povijen, tzv. kukasti nos, potpuno su isti i kod navodnog “Isusa mladenca” i kod sv. Pavla, – a dijametralno se razlikuje od pravog i lepog “grčkog” nosa Isusa Hrista. Prosto rečeno, nigde na svetu u fresko slikarstvu ne postoji prikaz lika Isusa Hrista, sa povijenim-kukastim nosem!? Dakle, bilo čiji nos pa i povijeni “Isusa mladenca”, drastično se ne može menjati prilikom odrastanja, i kao takav, jasno bi se video na na bilo kojoj fresci sa Isusovim likom – a Isus nedvosmislena je činjenica, nema „kukasti” nos?! Zatim, treba obratiti pažnju na oblik i položaj očiju “Isusa mladenca”, koje u potpunosti odgovaraju obliku i položaju očiju sv. Pavla, a ne Isusa Hrista. Oblik usana i brade “Isusa mladenca”, takodje u svemu odgovaraju liku sv. Pavla, a ne, ponavljam po ko zna koji put, Isusu Hristu itd. its. Profesor Ljubinković je samo trebao sa ostalim članovima komisije, da izadje iz mraka pećinske crkvice i da na dnevnom svetlu uporedi lik, koji je video na fresci, sa likom svetog Pavla, iznad ulaza u samu crkvu. Likovi “Isusa mladenca”, i svetog Pavla, u pojedinostima i u celini, ne računajući različito životno doba, u svemu su indentični-kaže Igić i dodaje:

Fotografija Branka Belića, obradio Ilija Pejčić

-Pokušaću da ga citiram u skraćenoj verziji otprilike ovako: “Na desnoj obali Visočice, kraj sela Rsovci kod Pirota, na Staroj Planini u pećini brda Kalik nalazi se crkva svetog Petra i Pavla. Do crkve se može doći samo kamenom stazom “na lakat”,  preko seoskog drvenog mosta. U crkvi su freske koje potiču iz 13. veka.Vreme i nemar nagrizli su najstariji živopis u Ponišavlju… Freska Hristos mladenac je jedinstven primerak u srpskom fresko slikarstvu. Isus je mlad i – ćelav… itd. Primećujete i sami, da je Stamenković medju prvima pogrešno interpretirao ime brda Kamik, čime je bio onemogućen lingvistički prilaz, pri objašnjavanju ove navodne senzacije, a o čemu ću kasnije opširnije govoriti?! Prema tome, od 1972. godine dakle, preko 40 godina, vode se polemike zašto je “Isus mladenac”, prikazan kao proćelavi momčić, kada je opštepoznata činjenica da je on imao bujnu dužu crnu kosu, koju je češljao “na razdeljak”. Biološka je istina da se ćelavi sa godinama, odnosno u starosti, a ne kako je na fresci prikazano u doba rane mladosti. Nameće se pitanje, kako je onda moguće da je Isus u “obrnutom procesu odrastanja”, u mladosti bio proćelav, a posle u doba zrelosti, izmedju tridesete i trideset i treće godine, protivno zakonima prirode, “iznenada” dobio jaku dugu crnu kosu, po kojoj se njegov lik prepoznaje na prvi pogled. Upravo ova „nezgodna” činjenica u celosti negira zastupnike teze o likovnom „oktogonskom aksiomu”, koga očigledno nije uputno slepo primenjivati. Jer simbolika geometrijske figure, ne može biti važnija od samog lika, koji je prikazan. Treba pritom znati, da bukavalno u celom svetu, osim valjda u Čileu, ili Brazilu, nisam do kraja siguran, ne postoji nijedna freska, ili ikona na kojoj je Isus Hrist prikazan kao – ćelav. Baš iz tog razloga tzv ćelavi Isus, postao je s pravom vanredna verska atrakcija, i omiljena turistička destinacija, posebno za one „vernike”, koji ne poznaju lik, i delo svetog Pavla. I otakako je Udruženje za očuvanje tradicije, i starih zanata ”Damsko srce” iz Pirota,  uz pomoć Svetske turističke organizacije, napravilo novo stepenište, do samog ulaza u crkvicu. Treba takodje priznati da ovaj lokalitet, bez obzira da li tzv. ćelavi Isus, zaista postoji ili ne, izgleda „biblijski” u pozitivnom smislu te reči. Jer hrani, kako se to kaže, i srce i dušu, bez obzira na versko opredeljenje!

PV: Na „budistički način” ošišana kosa, dala je možda profesoru Ljubinkoviću ideju da u neformalnim razgovorima sa svojim saradnicima na terenu, govori i “o Isusu kao budističkom misionaru”. Možete li nam nešto reći više o tome?

Nametnuta mantra o tzv. ćelavom Isusu, toliko se u medjuvremenu primila da su pojedini analitičari oslanjajući se na nepoznati život Isusa Hrista, izmedju njegove trinaeste i tridesete godine, provukli teoriju o budističkim korenima hrišćanstva, odnosno da je Isus bio ošišan “na ćelavo”, na isti način, kao i brojni drugi pripadnici budističke religije, jer im je i sam u ranoj mladosti navodno pripadao. O tome je šire pisao, dogradjujući početnu neformalnu tezu profesora Ljubinkovića, novinar NIN-a Jovanović Dragan, koji je poreklom iz sela Mokre, kod Bele Palanke, i u tom smislu vrsni je poznavalac ove materije, i šopskog dijalekta.

Jovan Igić

PV: Kada ste već pomenuli Dragana Jovanovića, koja je bila njegova osnovna teza?

Upravo njegovom zaslugom freska “ćelavog Isusa”, bila je prvi put objavljena 1988. god na naslovnoj strani, u ono vreme intelektualno vodećeg NIN-a. Naslov je bio “Tajne civilizacije, otkud Ćelavi Isus u Srbiji.” Zbog navedene naslovne strane, i za to vreme “bogohulnog” teksta o “budističkom Isusu”, Jovanović je bio pozivan “na ribanje” u Centrlni Komitet SKJ u Beogradu, i dugo posle toga nosio nezahvalni epitet “nepodobnog” novinara. U svakom slučaju napisao je, za one prilike, „kontroverzan” tekst, koji je i danas reper, svima onima koji se bave ovom problematikom. Jer su svi ostali, koje sam već pomenuo, u nedostatku intelektualne hrabrosti, samo snishodljivo ponavljali „zvanični komisijski stav”, bez ikakvog preispitivanja. Dakle, Biblija po Jovanoviću, planski prećutkuje period mladalaštva Isusa Hrista, od njegove trinaeste, do tridesete godine. Gde je bio mladjani Isus, i čime se bavio? Po svemu sudeći, Isusa su kao dečaka iz „Davidove kraljevske loze, putevima svile”, odveli na školovanje u Indiju, odnosno ondanašnji Tibet. Tamo se on iz prve ruke upoznao sa budizmom, i kasnije upravo tom filozofijom, “posolio” svoju hrišćansku misao o čoveku. O ovome su šire pisali, i Nikolaj Natovič, sa grupom autora, u knjizi “Nepoznati  život Isusa Hrista“. Naravno, delovi filozofije budizma koje je Isus širio kroz svoje propovedi, nisu bili u skladu sa interesima ortodoksnih jevrejskih vernika, pa su ga zato kasnije razapeli na krst, sa još dvojicom razbojnika. Medjutim, po mnogim drugim autorima, pa i po Jovanoviću, Hrist nije umro na krstu. Uz pomoć Josifa iz Arimateje, navodnog ondašnjeg bogataša, i njegovog tajnog učenika, čiji lik po Milanu Vidojeviću, zaslužuje novo interpretiranje, on je preživeo, i po već navedenoj knjizi “posle ovog misionarskog debakla, Isus se sa Marijom i bratom Tomom vratio u Indiju gde je doživeo duboku starost. Njegov grob je navodno u Srinagaru”…

U drugom delu intervjua koji će biti objavljen narednog vikenda čitajte: Da li su autori freske tzv. ćelavog Isusa, otavili svoj potpis, i gde?!